Een bezoek aan het levendige fort van Jaisalmer

In de Thar-woestijn, boven op een heuvel, uitkijkend over de stad Jaisalmer ligt een bijzonder monument: het Jaisalmer Fort. Dit fort, ook wel bekend als Sonar Quila (het Gouden Fort) is zo bijzonder omdat het nog maar een van de weinige bewoonde forten ter wereld is. Door zijn rijke geschiedenis, indrukwekkende architectuur en nog levendige cultuur is dit wat ons betreft zeker een plek om te bezoeken wanneer je naar het westen van de regio Rajasthan reist.

De geschiedenis van het Fort

Jaisalmer Fort werd in 1156 gebouwd door Maharawal Jaisal Singh, de Rajput-heerser naar wie de stad is vernoemd. Het fort werd strategisch geplaatst op de Trikuta-heuvel om vijandelijke aanvallen af te weren. Het fort diende eeuwenlang als een strategisch handelscentrum langs de zijderoute (de handelsroutes tussen India, Perzië, Egypte en Arabië) en heeft door de eeuwen heen vele belegeringen doorstaan, met name van rivaliserende koninkrijken zoals de Delhi Sultanaat, de Mughal-keizers en later de Maratha’s. Het fort heeft hierdoor verschillende verdedigingssystemen zoals massieve vestingmuren met 99 bastions die de vijanden moesten afschrikken, schuine buitenmuren waardoor vijanden en hun materiaal moeilijk naar binnen konden komen en stenen ballen. Deze grote ronde stenen zagen wij overal her en der nog liggen. Deze werden waarschijnlijk gebruikt als projectielen om van de muren en door de straten te rollen om op die manier indringers te stoppen. Daarnaast waren er ook nog verschillende poorten en valhekken zodat ongenode gasten niet zomaar in volle vaart naar binnen konden stormen. Ondanks deze turbulente geschiedenis staat het fort nog steeds trots overeind als een symbool van de Rajput-glorie.

Architectonische pracht

Jaisalmer Fort is volledig opgetrokken uit het typerende gele zandsteen afkomstig uit de woestijn. Overdag straalt het fort een warme, gouden gloed uit, wat het de bijnaam 'het Gouden Fort' opleverde. Het fort is ongeveer 30 meter hoog en beslaat een oppervlakte van 5 km². Binnen de muren van het fort vind je smalle steegjes met oude Havelis, dit zijn rijkelijk versierde herenhuizen met gedetailleerd houtsnijwerk, koninklijke paleizen met balkons die een prachtig uitzicht bieden over de stad en de Jain tempels die bekend zijn vanwege hun mooie beeldhouwwerken en religieuze betekenis.

Een mooie ervaring in Jaisalmer is het bekijken van de zonsondergang vanaf het fort. Vanaf de vestingmuren heb je een prachtig uitzicht over de gouden stad, met haar zandstenen huizen die schitteren in het laatste zonlicht van de dag. Wij zagen vanuit ons hotel, wat uitzicht had op het fort, aan het einde van de dag telkens veel mensen vanuit deze vestigingsmuren over de stad heen turen en genieten van de zonsondergang.

Levendig en bewoond

Wat Jaisalmer Fort uniek maakt, is dat het nog steeds bewoond is en dus een levendige gemeenschap heeft. Oorspronkelijk woonden hier de Rajput-prinsen, soldaten en handelaren. Nu leven er naar schatting nog 3000 mensen binnen de muren, vooral afstammelingen van de vroegere bewoners. Zij runnen winkels, hotels en restaurants. De woningen zijn vaak generaties oud en sommige families wonen hier al eeuwenlang. Binnen het fort vind je door die handelsgeschiedenis nog veel winkeltjes en kraampjes. Wij vonden dit soms helaas wel wat weinig authentiek en nogal toeristisch geworden. Maar als je van shoppen houdt is hier van alles te vinden zoals, handgemaakte zilveren en messing sieraden met traditionele Rajastani ontwerpen, met de hand geborduurde doeken, sjaals en jurken en (kameel)leren producten zoals tassen en schoenen.

Het Jaisalmer Fort zelf is gratis te bezoeken. Sommige specifieke bezienswaardigheden binnen het fort vragen wel een entreeprijs. Zoals:

• Jain Tempels: binnen het fort bevinden zich zeven prachtige Jain tempels, gebouwd tussen de 12e en 15e eeuw. Deze tempels zijn beroemd om hun ingewikkelde marmeren en zandstenen beeldhouwwerken.

• Raj Mahal (Koninklijk Paleis): het paleis van de voormalige koningen van Jaisalmer, met uitgebreide interieurs en een fascinerende verzameling van oude wapens en schilderijen.

• Laxminath Tempel: een van de oudste hindoetempels binnen het fort, gewijd aan Vishnu en Laxmi.

• Havelis: sommige oude koopmanshuizen vragen ook een kleine toegangsprijs.

Erosieproblemen

Doordat het fort is gebouwd op een heuvel van geel zandsteen, wat een poreus gesteente is, is het gevoelig voor erosie. Daarnaast zorgt de toename van het toerisme en daarmee de toename van hotels, restaurants en moderne woningen er voor dat er tegenwoordig veel meer water gebruikt wordt. Toen het fort werd gebouwd in 1156, werd er nauwelijks water gebruikt binnen de muren. Regenwater werd opgevangen in reservoirs, en afvalwater werd zorgvuldig afgevoerd. Nu lekt een groot gedeelte van het water in de fundering. De poreuze zandsteen neemt dit water op, waardoor de muren en fundering verzwakken en op sommige plekken instorten. Ook zorgen meer toeristen voor meer verkeer, voetgangers en vibraties in het fort, hierdoor zijn delen van de fundering zwak en worden deze verder aangetast. Het gevolg van de erosie is dat er al meerdere delen van het fort ingestort zijn, in 1993 stortte bijvoorbeeld een hele sectie in en verschillende bastions en muren vertonen scheuren. Veel bewoners klagen dat hun huizen instabiel worden en sommige families zijn al moeten verhuizen. Gelukkig heeft de overheid en UNESCO projecten opgezet om het fort te restaureren. Zo zijn er initiatieven om traditionele regenwaterafvoersystemen te herstellen en moderne watergebruiksystemen te reguleren en zijn hotel en restaurants binnen het fort aangemoedigd om een locatie buiten het fort te zoeken. Ondanks deze inspanningen blijft het een uitdaging om het fort te behouden. Dit is een van de redenen waarom sommige organisaties adviseren om in hotels buiten het fort te verblijven in plaats van erin, om de druk op de structuren te verminderen. Wij hadden een heel fijn hotel net buiten de fortmuren en hadden daardoor elke avond juist een prachtig uitzicht op het verlichte fort.

Hopelijk blijft dit fort nog lang bestaan en kan men de problemen die de moderne tijd met zich mee brengt oplossen. Het Jaisalmer Fort is namelijk meer dan alleen een monument, het is een nog levend stukje geschiedenis. Een bezoek hier voelt alsof je even terug in de tijd reist, midden in de betoverende sfeer van Rajasthan.